Dân ca ví giặm Nghệ - Tĩnh là một loại hình nghệ thuật trình diễn dân ca chiếm vị trí quan trọng trong đời sống văn hóa của người dân 2 tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh thuộc miền Trung Việt Nam. Dân ca ví giặm tại Nghệ - Tĩnh là một di sản văn hóa phi vật thể cấp Quốc gia đã được ghi danh là di sản văn hóa phi vật thể đại diện cho nhân loại tại kỳ họp thứ 9 của Ủy ban Liên Chính phủ Công ước UNESCO về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể ngày 27/11/2014 tại Paris (Pháp) Loại hình nghệ thuật này phổ biến trong đời sống của các cộng đồng xứ Nghệ, được hát trong hầu hết mọi hoạt động đời thường, từ ru con, dệt vải, trồng lúa... Lời ca của dân ca ví, giặm ca ngợi những giá trị sâu sắc và truyền thống như sự tôn trọng với các bậc cha mẹ, lòng chung thủy, tận tụy vì người khác cũng như ngợi ca đức tính thật thà và cách cư xử tử tế giữa con người với con người
Hát ví thường là hát tự do, không có tiết tấu từng khuôn nhịp, người hát có thể co giãn một cách ngẫu hứng. Âm điệu cao thấp ngắn dài có khi còn tùy thuộc vào lời thơ (ca từ) bằng hay trắc, ít từ hay nhiều từ. Ví thuộc thể ngâm vĩnh, bằng phương pháp phổ thơ dân tộc (lục bát, song thất lục bát, lục bát biến thể...)
Tính biểu cảm của hát ví tùy vào môi trường hoàn cảnh, không gian thời gian và tâm tính của người hát. Âm vực của ví thường không quá một quãng 8. Tình điệu ví nghe trang trải mênh mang sâu lắng, bâng khuâng xao xuyến, tha thiết ân tình. Tuy vậy, vẫn có loại ví ghẹo và ví mục đồng nghe dí dỏm hài hước, nghịch ngợm hồn nhiên tươi trẻ.
Hát ví hát giao duyên nam nữ được phổ biến vùng Nghệ - Tĩnh, các thể kỷ trước dùng để trao đổi tình cảm giữa đôi trai gái. Vào các đêm trăng sáng thường đi ngắm trăng. Hát theo lối tường thuật ngẫu hứng một câu chuyện nào đó trong quá trình lao động và nông nhàn, trong lối sống thường nhật lâu dần được dân gian hóa. Tuy nhiên hát Ví không chỉ có ở xứ Nghệ, ví von là do tác giả dân gian khi sáng tác thơ được lưu truyền từ xa xưa như ca dao, tục ngữ. Ở Nghệ Tĩnh có nét đặc trưng và riêng biệt là hát giặm. Kết hợp với Ví thành Ví - giặm đặc trưng của Hò Ví giặm Nghệ Tĩnh
Giặm là thể hát nói, bằng thơ ngụ ngôn thơ/vè 5 chữ, nói cách khác thì giặm là thơ ngụ ngôn/ về nhật trình được tuyền luật hoá. Khác với ví, giặm là thể hát có tiết tấu rõ ràng, có phách mạnh phách nhẹ, có nhịp nội nhịp ngoại. Thông thường một bài giặm có nhiều khổ, mỗi khổ có 5 câu (câu 5 thường điệp lại câu 4), mỗi câu có 5 từ (không kể phụ âm đệm). Tuy vậy, cũng có những bài giặm/ về không phân khổ rõ ràng, mà cứ hát một lèo, có khi đến hàng chục hàng trăm câu, và mỗi câu cũng không nhất thiết có 5 chữ mà có thể 4 hoặc 6, 7 chữ (do lời thơ biến thể).
Giặm rất giàu tính tự sự, trữ tình, kể lể khuyên răn, phân trần bày giải. Cũng có loại giặm dí dỏm khôi hài, châm biếm trào lộng và có cả giặm trữ tình giao duyên.
Hát giặm là một thể loại hát nói bằng thơ ngụ ngôn (thơ) về âm nhạc đi theo thường là phách. "Giặm" có nghĩa là ghép vào, xen kẽ với nhau, thường 2 hay 3 hoặc một nhóm người hát đối diện nhau hát.
Hát Giặm là quá trình hò đối đáp, người hò lắp ghép các câu thơ từ nhiều bài thơ hoặc thay thế một số từ để tạo nên câu thơ có hàm ý phù hợp với ngữ cảnh (Đây là lối kết thơ theo thủ pháp Tập Cổ), đó là giặm.
Người hò xứ nghệ còn có khả năng xuất khẩu thành thơ, mục đích cũng để đối đáp với bạn hò, khi mà họ không thể nhớ được những câu thơ tương ứng để nối vần cùng câu xướng của bạn hò.
Tiếp nối truyền thống cha ông và cũng là đam mê của mỗi con người mà câu lạc bộ dân ca ví giặm xã Phúc Thành ra đời. Câu lạc bộ là nơi để các thành viên giao lưu văn nghệ, kết nối tình yêu với nghệ thuật dân gian. Do hội tụ những người có giọng hát hay và biểu diễn chuyên nghiệp nên câu lạc bộ đã được mời tham gia nhiều hội thi trong và ngoài tỉnh, giành được nhiều giải cao.
Câu lạc bộ dân ca ví giặm Phúc Thành tham dự cuộc thi
Hiện nay, câu lạc bộ dân ca ví giặm đang phát triển một cách tích cực dựa trên những tiềm năng về con người, văn hóa – du lịch trên địa bàn xã Phúc Thành. Ngoài tham gia các hoạt động du lịch, câu lạc bộ vẫn đều đặn tổ chức các cuộc họp thường xuyên để không ngừng trau dồi thêm kinh nghiệm và kĩ năng.
Trong tương lai, câu lạc bộ định hướng phát triển thêm hội viên ưu tiên là người bản địa sống tại xã. Tổ chức các buổi giao lưu, quảng bá hình ảnh một cách sinh động nâng cao nhận thức trong việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa phi vật thể mà dân ca ví giặm mang lại. Tích cực tham gia các chương trình quảng bá, xúc tiến văn hóa; các sự kiện văn hóa điển hình của địa phương hoặc quốc gia để tìm kiếm, mở rộng các mối liên kết tiềm năng cho câu lạc bộ trong tương lai.
Hãy đến với khu du lịch sinh thái tâm linh Đền Đức Hoàng và một lần trải nghiệm nghe hát dân ca ví giặm Nghệ Tĩnh!!!
